De Standaard: Rouwtriptiek van Catharina de’ Medici

Elke zaterdag toont iemand ons zijn favoriete beeld: het werk dat altijd opnieuw beroert, troost of inspireert. Vandaag: Ruben Verwaal

Joke Van Caesbroeck, 29 april 2023

‘Enkele weken geleden, het waren die eerste lentedagen, was ik op vakantie in de Loirevallei. Een prachtige streek waar je ook het kasteel van Blois kunt bezoeken. Als historicus laat je die kans natuurlijk niet liggen. Bovendien wilde ik de rouwtriptiek van Catharina de’ Medici, die in het kasteel opgesteld staat, erg graag in het echt zien. Ik was het tegengekomen tijdens het schrijven van mijn boek over de geschiedenis van lichaamssappen en zag dit werk als een soort eerbetoon aan de traan.’

‘Als vanzelf trekt vooral de centrale afbeelding je aandacht: een volledig in het zwart gehulde Catharina, knielend voor het altaar, rouwend om haar overleden echtgenoot. Wat veel minder opvalt zijn de vele kleine tranen, gegraveerd in de houten lijst en in de deurtjes van de triptiek. Dat vond ik waanzinnig mooi.’

‘Tranen zijn heel fascinerend. Omdat ze haast universeel zijn. En tijdloos. Iedereen huilt bij verdriet of pijn. Bovendien is het zowel een lichamelijke uiting als ook een uiting van je geest, die grens vervaagt bij tranen. Voor psychologen is het een van de oudste vragen: waarom zijn er die tranen? Tot op de dag van vandaag heeft niemand er een sluitend antwoord op.’

‘Darwin zag er een evolutionaire oorzaak in: pasgeboren baby’s die huilen, schreeuwen om melk, hebben een grotere overlevingskans. Alleen zag hij dat die baby’s wel schreeuwen, maar dat er geen tranen bij komen kijken. Hij onderzocht het bij zijn eigen kinderen, hij bekeek na hoeveel dagen de eerste tranen kwamen. Bij zijn dochter was dat na zestig dagen, bij zijn zoon na honderd dagen. Hij besloot dat tranen slechts een bijverschijnsel zijn van het schreeuwen, waarbij de traanklieren onder druk komen staan. Maar hoe verklaar je dan tranen van ontroering, of van blijheid? Het is en blijft een mysterie.’

‘Dat die fascinatie al eeuwen oud is, zie je aan tranen die ook al eeuwen voorkomen in kunst. Zoals ook in dit werk, heel subtiel maar onmiskenbaar. Catharina zette haar tranen zelfs diplomatiek in. Als vrouwelijke bestuurder van een land waar burgeroorlogen dreigden, huilde ze soms tijdens moeilijke gesprekken of onderhandelingen met diplomaten. Die werden daar zo ongemakkelijk van dat ze Catharina liever even met rust lieten, waardoor zij weer wat tijd kon rekken. Tegelijkertijd waren die tranen heel echt en legitiem, ze rouwde immers om haar man. Die combinatie van authenticiteit en strategie, dat is toch geweldig?’

–
Ruben Verwaal is historicus en auteur. Zijn boek ‘Bloed, zweet en tranen: een geschiedenis van de vloeibare mens’ kwam eerder deze maand uit bij Thomas Rap.

Oorspronkelijk gepubliceerd op Standaard.be