‘Honderdduizend goede nachten…’

In het nieuwe museum richt ik met Koos Havelaar de exhibit over posthistorie in. Daar zullen we de wereldberoemde brievenkist van Simon de Brienne en Marie Germain tentoonstellen met bijzondere brieven. Eén daarvan is brief DB-1876. Het vertelt het verhaal van persoonlijke berichten, transnationale communicatie, en de beveiliging van briefgeheimen.

Krijgsgevangene

DB 1876 is een hartverscheurende brief. De schrijver, Leendert Jansen van Muers, is een Nederlandse soldaat die een brief schrijft aan zijn vrouw, thuis in Den Haag, in januari 1694. Hij vertelt een verdrietig verhaal: Op 29 juli 1693 was hij tijdens de Slag van Neerwinden gevangen genomen door de Fransen. Dit een van de bekendste ontmoetingen tussen het Franse leger en de Nederlands-Engelse troepen tijdens de Negen Jarige Oorlog (1688–1697). Leenderts zoon Hans vocht naast hem, maar hij weet niet wat er met hem is gebeurd – hij hoopt dat zijn zoon het veilig naar huis heeft teruggebracht; Leendert smeekt zijn vrouw om hem nieuws te sturen.

Hartverscheurend

Leendert heeft een moeilijke tijd in gevangenschap. Hij voelt zich verloren en ontheemd. Zo schrijft hij aan zijn vrouw: “I wens met Gods hulp dat ik weer bij u was, omdat mijn hart zeer doet gescheiden van u te zijn, in een land en onder een volk wier taal ik noch mijn vaders ooit hebben gekend.” Leendert was uiteindelijk gedwongen om 2 jaar in het Franse leger te werken. Hij hoop dat het snel vrede zal worden, zodat hij naar huis kan terugkeren. Hij sluit de brief af door zijn vrouw, kinderen en familie “honderdduizend goede nachten en een gelukkig nieuwjaar” te wensen. Maar helaas: de brief is nooit aangekomen.

Postverkeer

Naast dit verdrietige verhaal vertellen deze brieven ons nog veel, bijvoorbeeld over postverkeer rond 1700. Dit bleek al een geavanceerd postsysteem, want brieven van Frankrijk naar Den Haag kwamen binnen een week aan. Tegenwoordig hebben we internet. Maar rond 1700 was men ook niet achterlijk. Brieven waren hét communicatiemiddel bij uitstek, en verbazingwekkend snel – even snel als tegenwoordig.

Briefgeheim

Ten slotte laten deze brieven ons nadenken over de beveiliging van brieven. Hoe deed men dat in de 17e eeuw? Er waren speciale manieren om brieven op te vouwen en te verzegelen – het letterlocking, uitgevonden door Jana Dambrogio. Deze brief is het zogenaamde diamanten-formaat. Het was bijzonder effectief, omdat het een complexe vouw is, zowel ingeslagen als verzegeld. Met educator Barry zal COMM workshops aanbieden aan schoolklassen om kinderen te leren een brief te schrijven en te letterlocken – waarbij ze tegelijk nadenken over het beveiligen van privé berichten en het juridische concept van briefgeheim.

In het kort, DB-1876 en vele andere brieven hebben inhoudelijk een bijzonder verhaal, illustreren het postwezen van vroeger en inspireren ons om interactieve en leuke workshops te organiseren.