Pokkenzooi: Anti-vaxxers in de 18e eeuw
Ruben Verwaal, “Pokkenzooi: Anti-vaxxers in de achttiende eeuw”, Wonderkamer 3 (2021): 23–26.
“Anti-vaxxers zijn van alle tijden. De introductie van het inenten tegen de kinderpokken stuitte in de achttiende eeuw al op verzet onder de bevolking. Maar waren de bezwaren indertijd ook niet meer gegrond dan nu?
“Toen in 1754 de Haagse arts Thomas Schwencke kinderen wilde inenten tegen de pokjes, stonden ouders niet gelijk in de rij. Integendeel, hij noteerde dat bijna 90 procent van de mensen in Den Haag tegen de invoering was. Critici waren er snel bij om de schande en het gevaar van inoculeren aan te tonen. Zelfs satirische geluiden ontbraken niet. Zo verscheen in 1761 bij boekverkopers in heel Holland het Kleyn samenspraakje tussen Lysje Moeyal en Kaatje Weetgraag, over twee vrouwen die op de trekschuit van Den Haag naar Delft keuvelen over de inenting tegen de kinderpokjes. Kaatje vertelt dat ze zo graag haar oude Saartje in Den Haag opzocht, maar dat niet mag van haar man. Lysje vraagt waarom. ‘Omdat de pokken er zo regeren en ik en Jan en Saartje, onze kinderen, ze niet gehad hebben, en omdat ze daar met de pokken op straat lopen.’”
Mijn artikel is onderdeel van een speciaal katern over de geschiedenis van vaccinatievrees, geredigeerd door dr. Tinne Claes (KU Leuven). Meer informatie is op de website van Gewina te vinden.
Dit artikeltje is in wezen ook een vervolg op een lezing die ik op 6 oktober 2019 in Teylers Museum gaf. Medewerkers van Educatie hadden me uitgenodigd om een kinderlezing te geven. De titel was “Kinderpokjes: Van pus tot prik” en ging over de vraag of de strijd tegen de verschrikkelijke ziekte van de pokjes ooit gewonnen kon worden. De werken van Lady Mary Montagu en Dr Edward Jenner stonden centraal.
Maar toen het museum de aankondiging deed, kwamen plots allerlei reacties van anti-vaxxers die dreigden mijn lezing te gaan verstoren. Het museumpersoneel werd er zenuwachtig van en de directeur naam voorzorgsmaatregelen. Uiteindelijk viel het allemaal reuze mee – ik was eerlijk gezegd een beetje teleurgesteld dat het niet tot een opstootje leidde. Toch zette het me aan het denken over de gevoelens en zorgen van mensen rondom vaccinatie. Vaccinatievrees en wantrouwen in de wetenschap zijn tot op de dag van vandaag reëele fenomenen en het is daarom belangrijk die serieus te nemen.